سال 87 زمانی که با دروس تخصصی دانشگاهی خودم درگیر شده بودم به این موضوع فکر می کردم که میتوان با یک سری از ابزارها و دانش و علمی که در این رشته فرا می گیریم به نوعی آینده را پیش بینی کرد. با خودم فکر میکردم عجب فکر جالب و باحالی به ذهنم خطور کرده و چه ایده خلاقانه ای. پس شروع کردم به جستجو در اینباره و خیلی سریع رسیدم به موضوع آینده پژوهی. رشته ای مستقل و تقریباً جدید.در آن زمان خیلی کم در مورد آینده پژوهی محتوا وجود داشت و منابع بسیار اندک بودند. وقتی که پیش استادم رفتم و برای موضوع پروژه خودم، آینده پژوهی را پیشنهاد دادم ، اولین بار بود که این کلمه را می شنید. همین امروز هم با اینکه رشته دانشگاهی آینده پژوهی در دانشگاه ها وجود دارد و کنفرانس های مختلف با محوریت این موضوع برگزار شده است اما با این حال کار کمی در این باره صورت گرفته و این علم در میان تحصیل کردگان ما نیز ناآشناست. اکثر کسانی که اولین بار نام این رشته را می شنوند ، جذابیت خاصی در نام این رشته میبینند و کلاً موضوع آینده برایشان بسیار هیجان انگیز است.
علاقه به آینده از قدیم وجود داشته و انسان سعی کرده به روشهای مختلف آینده را پیشگویی کند. از پیشگویانی که در کنار شاهان به این کار مشغول بوده اند تا فیلسوفانی مثل افلاطون که سعی در ترسیم آرمان شهرهای آینده داشته اند. امروز این علاقه بیشتر شده است اما نگاه انسان نسبت به آینده واقع بینانه و علمی تر است. پیش گویی ها جای خود را به پیش بینی ها داده و ساختن آینده بسیار مهمتر از پیش بینی آن است. با اینکه هنرمندان، تهیه کننده داستان ها و فیلم های علمی و تخیلی علاقه مندند که روی سناریو های خاصی از آینده های ممکن دست بگذارند اما در دنیای سیاست و تجارت، سازمان ها و دولت ها سعی شان بر این است که سناریو های مطلوب خودشان را محقق کنند.(*)
اگر بخواهم آینده پژوهی را ساده برایتان شرح دهم باید بگویم که کل روند آینده پژوهی در فرایند پیش بینی و شناخت روند های آینده و در نهایت برنامه ای برای ساخت آینده مطلوب برای خود، خلاصه می شود.
در اینجا دو رویکرد متفاوت به آینده پژوهی وجود دارد. رویکردی که اهمیت پیشبینی در آن پر رنگ تر است و بعدی رویکردی که در آن ساخت و برنامه ریزی برای آینده ای مطلوب در آن نقش مهمتری دارد. مکتب ها ، روشها و تکنیک ها و…. مختلف آینده پژوهی بر اساس این دو رویکرد به وجود آمده اند.
نکته مهم بعدی اینست که ما دیدگاهمان درباره آینده چگونه باشد. آیا ما آینده را چیزی قطعی و واحد از منظر حال در نظر می گیریم یا اینکه با یک دیدگاه منعطف تر آینده را متکثر می بینیم و اینگونه است که آنهایی که آینده را با دیدگاه اول مورد بررسی قرار می دهند وضعیت فعلی خود را مطلوب میبینند و سعی میکنند آینده را بیشتر پیش بینی کنند تا در مقابل تغییرات و ریسک های آینده عکس العمل مناسب نشان دهند و آنهایی که رویکرد دوم یا آینده ها را مدنظر دارند ناراضی از وضعیت حال هستند و سعی در تحقق آنچه که مطلوب شان است دارند.
مطمئناً دشواری پیش بینی آینده بسیار بیشتر است و آن هم به دلیل آنچیزی است که در ذات آینده و جهان پیرامونمان وجود دارد. اما اگر ما هیچ پیش بینی ای نسبت به آینده نداشته باشیم برنامه ای منطقی هم برای ساخت آینده ای مطلوب نخواهیم داشت.
حرف درباره کلیات آینده پژوهی بسیار است. سعی خودم را میکنم در نوشته های بعدی کم کم به بررسی بیشتر این موضوع بپردازم . دوست دارم در اینجا اعلام کنم وبسایت خودم را به صورت تخصصی در زمینه آینده پژوهی راه اندازی کرده ام و به زودی مطالب و محتویات بسیار غنی را در آن قرار خواهم داد. در نوشته های بعدی در مورد وبسایتم و همچنین اهداف آن بیشتر توضیح خواهم داد.
* البته شاید برآیند سناریو های مطلوب جبهه های مختلف شبیه سناریو های فیلم های علمی تخیلی شود.