نظریه فاجعه و زندگی شخصی

یک روز که با خیال راحت پشت فرمان ماشین نشسته اید و به سرعت رانندگی می کنید ناگهان کنترل ماشین از دست شما خارج می شود. در آن زمان کم نمی توان تشخیص داد مشکل و راه حل آن چیست و عکس العمل ها آنی و واکنشی است. اما وقتی که ( امیدوارم) به سلامت خود را به منطقه امنی رساندید و شروع به بررسی ماشین کردید و دلیل مشکل آن را فهمیدید، درمیابید که خرابی بزرگ اکنون ریشه در خرابی های جزئی ای دارد که مدت ها روی هم تلنبار شده و با یک هم افزایی در میزان خرابی بسیار زیادی نمایانگر می شود. به گونه ای که اگر شما نتوانید کنترل ماشین را بدست بگیرید آن خرابی به اتفاقات فاجعه باری ممکن است منجر شود.

من سعی کردم در مثال بالا نظریه فاجعه را توضیح دهم. این مفاهیم در عین حال اینکه جنبه تئوری و ریاضی دارد میتواند که بر روی بینش ما بر اتفاقات اطرافمان تاثیر بگذارد. من در نوشته ای دیگر ( اینجا ) سعی کردم تاثیر مفهوم اثر پروانه ای در زندگی فردی را نشان دهم. در این نوشته درباره تاثیر نظریه فاجعه بر روی زندگی شخصی مان قصد دارم چند کلمه ای بنویسم.

نظریه فاجعه چیست؟ بر اساس تعریفی که در دانشنامه ویکی پدیا وجود دارد: نظریه فاجعه یا تئوری کاتاستروف Catastrophe theory یک نظریّهٔ ریاضی می‌باشد که مکانیزم‌های تغییرات ناگهانی و ناپیوسته یک وضعیت را در انواع مختلف پدیده‌ها شبیه‌سازی می‌کند. مانند خم شدن فلز زیر فشار، منجمد شدن یک مایع، سقوط یک حکومت، یا شورش توده‌ای از مردم. این نظریّه تشریح می‌کند که یک مجموعه از تغییرات تدریجی و آهسته، مانند افزایش فشار روانی و نارضایتی مردم یک کشور، تغییرات (فاجعه‌ها) آنی و عظیم را به راه می‌اندازد. مانند سقوط یک پل یا یک امپراتوری.

تعریف تئوری فاجعه من را به یاد بخشی از فیلم اینتراستلار (Interstellar) می اندازد. در بخشی که فضاپیما بر روی سطحی کره ای فرود می آید که تا زانو همه جا را فقط آب پوشانده است و تا چشم کار می کند فقط آب می بینیم. آبی کم عمق که فقط تا زانو بالا آمده است. اما ناگهان کوپر نقش اصلی فیلم با بازی متیو مک کانهی با اشاره به کوهی عظیمی که مشاهده می کند در می یابد که این کوه عظیم در واقع موج عظیمی است که به آنها نزدیک می شود. موج آبی که از همین آب کم عمق روانه شده است و ما در آنجا شاهد صحنه ای بسیار عظیم و هولناک هستیم. قسمتی که به نظر من هیجان انگیزترین صحنه فیلم است. این موج فوق العاده عظیم به مثابه یک فاجعه در واقع حاصل تغییرات پیوسته و تدریجی همین آب کم عمق است.

در روال عادی زندگی ما چه بسیار کارهایی است که انجام می دهیم و خیلی سرسری از روی جزئیات آنها رد می شویم. این سرسری رد شدن ها ممکن است به دلیل بی توجهی، بی خیالی، تنبلی، عدم امکان مالی، زمانی و موارد دیگر باشد. این تلنبار شدن مشکلات و تغییرات منفی جزئی در جایی بسیار بسیار فراتر از مجموع پیامدهایی که انتظار داریم بر سرمان آوار می شود و آنوقت است که فاجعه ای اتفاق می افتد. عموماً هم از بد اقبالی ما این فاجعه در بدترین زمان و مکان ممکن اتفاق می افتد، جایی که اصلاً انتظار آن را نداریم. جایی که نظریه فاجعه و قانون مورفی دست به دست هم می دهند تا همه چیز را نابود کنند. امیدوارم که هیچ وقت اینطور نشود.

این اتفاقات می تواند در صورت های مختلف ظاهر شود. در سلامتی شخص اینگونه است که عموماً شما اصلاً توجه و اهمیتی به شاخص های سلامت فردی خود نمی دهید و انواع امراض کم کم شما را از پا در میاورد. از لحاظ مالی بی توجهی به نکات کوچکی در روند کار و آینده آن شما را به ورشکستگی می کشاند. یکی از مهمترین بخش هایی که میتواند اثر فاجعه تاثیر گذار باشد خانواده است. بی توجهی به رفتارها، تغییرات، احساسات بین فردی و … عموماً میتواند عواقب جبران ناپذیری داشته باشد.

مواظبت از تمامی فاکتورهای تاثیرگذار بر روی بخش های مختلف زندگی مان اصلاً کار ساده ای نیست اما میتوان چند موضوع کلی چند پارامتر تاثیرگزار که شاید کمتر به آن اهمیت می دهیم و در صورت تغییر و اشکال، میتواند فاجعه آفرین باشد را شناسایی کنیم. برای جلوگیری از بروز اتفاقات بد و ناگهانی باید این تغییرات تدریجی و پیوسته را مدیریت کرد و برای رسیدن به موقعیت های مطلوب در آینده برای آنها برنامه داشت.

موضوع جالب برای من اینست که مفاهیم نظریاتی مانند نظریه فاجعه بسیار شبیه به مفهوم نظریه آشوب و اثر پروانه ایست. در حالی که دو نظریه جداگانه اند. همچنین این نظریات بسیار به مفهوم اثر مرکب نزدیکند و به نوعی شالوده آن به حساب می آیند. حتماً در نوشته ای دیگر درباره شباهت ها و تفاوت های این نظریات خواهم نوشت.

و همچنین بسیار علاقه مندم نظر شما دوست عزیز را در اینباره بدانم.