آینده پژوهی های گذشته : لین پول

چند روز پیش که در حال کتاب گردی بودم به کتابی علمی و قدیمی ای برخوردم که فصل آخر کتاب نظرم را جلب کرد. کتاب در سال 1952 نوشته شده است و در ایران در سال 1338 با ترجمه محمود مصاحب به چاپ رسیده است. در کتاب علم امروز و شما نوشته لین پول درباره مسائل علمی و بروز آن زمان میخوانیم. مسائلی مانند اشعه ایکس، مهندسی انسان، اتم، میکروسکوپ الکترونی و انواع بیماری ها. آخرین فصل کتاب علم امروز و شما درباره آینده پیش بینی هایی میکند.

نکته اینست که در آنزمان آینده پژوهی مانند امروز رشد نکرده بوده است. وقتی که پیش بینی های گذشته را میخوانیم دید و درک روشنی درباره آینده پژوهی به ما میدهد. اینکه خطاها در اینگونه پیشبینی ها چگونه اتفاق می افتد، چه پیشبینی هایی با چه دقتی درست از کار در آمده اند، الگوی پیشبینی های گذشته چگونه به وقایع امروز ارتباط پیدا میکند و ما باید چه درس هایی از این مسائله بگیریم، نکات مهمی است که از خواندن آینده پژوهی های گذشته بدست میآوریم. قسمت هایی از فصل آخر را به همراه توضیحاتی اینجا میآورم.

آینده را کسی نمی داند.

“چون هیچکس نمیداند از امروز تا سال 2000 میلادی چه کشفیات تازه ای در جهان علم بوقوع خواهد پیوست، هر کس به تصور خود پیشگوییهایی میکند.

لزومی ندارد پیشگوییهای ما حدس های خشک یا پندار های بی اساس باشد. میدانیم که علم در 50 ساله ی گذشته با سرعت شگفت آوری پیش رفته و ترقی نموده است؛ و این پیشرفت و ترقی همچنان ادامه خواهد داشت. ما در این کتاب بعضی از رشته های برجسته ای را که هم و توجه تحقیقات علمی مصروف به آنها میباشد مورد بحث و تذکر قرار دادیم. اگر همین تحقیقات صرف و تفننی و یا غیر ممکن الوقوع نخواهند بود. چه حاجت عنان تفکر را چنان رها سازیم تا نظرمان در پیشگوئی آنقدر دور پرواز گردد که تصور کنیم در سال 2000 میلادی اهالی کره ی مریخ به زمین حمله خواهند کرد، یا بشر غذاهای لازم برای بدن را با خوردن کپسول های کوچکی تامین خواهد کرد، و یا آدم های مصنوعی و مکانیکی عالم را جولانگاه خود قرار خواهند داد.

عقل سلیم ایجاب میکند که دورنمای آینده را درست بنگریم و پیش بینی های خود را بر اساس واقعیت های علمی و حقایقی که در گذشته بمرحله ی عمل و اجرا درآمده است بنیان نهیم. صورتی از تصورات و پیشگوئیهای خود تهیه کنید؛ آنگاه با هم مختصری از امکانات آینده گفتگو خواهیم کرد.

صرفنظر از جزئیات و خصوصیات پیشگوئیهای مختلف من و شما، یک موضوع در کلیه ی اینها مسلم است؛ و آن اینکه پس از 40 یا 50 سال دیگر پیشگوئیهای امروزی ما مسائلی مانوس و متعارف خواهند بود. اگر در آن موقع به صورتی که امروز تهیه شده بنگریم، اعتراف خواهیم کرد که پیشگوئیهای ما در سال 1952 نسبت به آینده از روح محافظه کاری الهام گرفته است. شاید پیشرفت های علمی به دو برابر تصورات فعلی ما نرسد، ولی مسلماً در بسیاری از رشته ها، از آنچه امروز پیشگوئی کرده ایم فراتر خواهد رفت.

هیچ میدانید که چه پیشرفتهائی در امر مسافرت با هواپیما حاصل خواهد شد؟ بیائید شرط بندی کنیم و با رعایت جانب جزم و محافظه کاری بگوئیم که 50 سال دیگر بشر با سرعت 16000 کیلومتر در ساعت در هوا مسافرت خواهد کرد. چرا لبخند می زنید؟ آیا تصور میکنید این رقم سرعت فوق العاده زیاد است؟ بهیچ وجه. هم اکنون هواپیماهایی که با موتور جت حرکت میکنند سرعتشان 1600 کیلومتر در ساعت میباشد. تردید نیست که هواپیماهای جت بزودی کهنه و متروک خواهند شد و جای خود را به پرتابه های هدایت شونده خواهند سپرد.

آیا میدانید مفهوم مسافرت با پرتابه های هدایت شونده چیست؟ و اینگونه مسافرتها با چه سرعتی در چه مدت زمانی انجام خواهد گرفت؟ توجه کنید تا مثالی ذکر کنیم. تاجر یا مدیر شرکتی را در نظر بگیرید که برای یک قرار صبحی که دارد باید به پاریس برود. این شخص میتواند پس از صرف صبحانه در منزل خود، لس آنجلس را ترک کرده به پاریس برود؛ کار خود را انجام دهد؛ و مقارن ظهر با پرتابه های هدایت شونده ای که از مصر عبور میکند ، پاریس را ترک گفته معاملات تجارتی خود را با تجار خرمای مصری نیز تنظیم؛ و شامگاه به مقر خود بازگردد و در تئاتری که دخترش در مدرسه نقش اول آن را بر عهده دارد حاضر شود.

اجازه فرمائید پیشگوئی کنیم که پرواز های کنترل شده در فضای خارجی مقدور است؛ و نیز باطلاع شما برسانیم که قبل از سال 2000 میلادی نوعی از همین پرتابه های هدایت شونده بصورت قمر مصنوعی درخواهد آمد. این قمر که مصنوع دست بشر است، مانند اجرام سماوی در ارتفاع 1600 کیلومتری بدور زمین گردش خواهد کرد، ولی بشر قادر است اینگونه اقمار را از زمین کنترل و مهار کند.

اقمار مصنوعی ممکن است موارد استعمال بسیاری داشته باشند که ما هم از آن منتفع گردیم. شاید دانشمندان مثلاً در ارتفاع 160 کیلومتری بالای زمین منبع انرژی تازه ای کشف کنند، و نیز شاید بتوان این انرژی را به زمین انتقال ساخت و از آن در گردش چرخ های کارخانجات یا مصرف فرهای آشپزخانه استفاده نمود. یا ممکن است یکی از این پرتابه ها بعنوان مرکز انتقال اخبار برای استقرار ارتباط بین کلیه ی نقاط جهان مورد استفاده قرار گیرد؛ بدین ترتیب که امواج صوتی را به پرتابه بفرستند، و پرتابه نیز بنوبه ی خود امواج را صادر و به تلفنی که در نیمه راه دور زمین قرار گرفته است منتقل کند. مثلاً ممکن است پرتابه رابط تلفنی بین شما در نیویورک و دوستتان در بانکوک گردد.

آیا تعجب نمیکنید اگر پیشگوئی کنیم که پرتابه های هدایت شونده به ماه، خورشید، و سایر اجرام فلکی جهان خواهند رسید؛ یکی از دانشمندانی که در این پهنه کار میکند صراحةً اظهار داشته که فرستادن پرتابه ها به سیارات دیگر تا 50 سال آینده ممکن و عملی خواهد گردید، و دانشمندان تاکنون صرفاً < بعلت لزوم حل مسائلی که ضرورت و فوریت آنها بیشتر است > نتوانسته اند این موضوع را بمرحله ی آزمایش و تحقق در آورند. زیرا رعایت الاهم و الاهم ایجاب میکند که به مسائل فوری تری بپردازند.

چه مانعی دارد که روزی قمر مصنوعی منبع انتقال فرستنده های بین المللی تلویزیونی گردد؛ و مثلاً برنامه های فرستنده ی پاریس در کلیه کشورهای جان و در همان لحظه ای که تصویر تلویزیون وارد دوربین استدیوی پاریس میگردد، دیده شود؟ این گونه انتقال بین المللی مطمئناً قبل از پایان قرن حاضر بسط و تکامل خواهد یافت.

ما حتی انتظار داریم که تحقق این منظور به قرن آنده موکول نشود و در قرن بیستم هم قسمتی از توقعات ما برآورده شود. مثلاً امیدواریم در آینده ی خیلی نزدیکی بتوانیم ما به الاحتیاج خانه ی خود را با تلفن های تلویزیونی سفارش دهیم چون پیش بینی میشود که ظرف 25 سال آینده تلفن ها با دستگاه رویت و انتقال تصویر همراه شوند؛ و ما بتوانیم صورت کسی هم که سخنش را می شنویم به بینیم.

امید به طول عمر و زندگی دراز، روز بروز بیشتر میشود؛ و دانشمندان میدانند که بزودی زمانی فرا خواهد رسید که دیگر وجود اشخاص صدساله امر عجیب و خارق العاده تلقی نخواهد شد. حتی اگر نسبت زاد و ولد به پایه ی امروزی ثابت بماند، باز هم جمعیت دنیا بعلت طول عمر افراد بشر اضافه خواهد شد.

یکی از مسائلی که فوق العاده ضروریت و فوریت دارد، موضوع منابع غذائی و خوار بار است. هر قدر جمعیت بیشتر شود، غذای بیشتری احتیاج خواهد بود. و چون اکنون از زمینهای زراعتی حداکثر بهره برداری میشود، دانشمندان میکوشند تا راهی برای تولید مواد غذایی بمقادیر زیاد از راه هیدروپونیک ( آب کشت )، یا آبیاری و کشت و زرع در صحراهای بایر بدست آورند.

هر چه جمعیت زیادتر شود، غذا بیشتر لازم است؛ و هر چه غذای اضافی لازم باید لاجرم احتیاج به آب نیز افزون میگردد. پاره ای مناطق کشور ما از قبیل نوادا، نیومکزیک، و آریزونا تا مدتها دچار بی آبی سخت بودند. حتی سکنه ی نیویورک نیز چند بار گرفتار جیره بندی آب شدند زیرا خشکسالی ذخیره ی منابع اب را شدیداً تهدید میکرد، حال آنکه برای تامین آب مصرفی بزرگترین شهر جهان روزانه میلیونها لیتر آب ضرورت دارد.

ما روزگاری را پیش بینی میکنیم که مسأله ی آبیاری صحراها و حومه های شهری کاملاً حل شده باشد. یقیناً باران مصنوعی < که اکنون در مراحل اولیه ی آزمایش است روزی بسط و توسعه خواهد یافت؛ و طریقه ی ساده ای برای تبدیل رطوبت و بخار آب ابرها به باران تعبیه خواهد گردید. آنگاه دیگر مقدار آب مخازن در کلیه ی ادوار مختلف سال تامین خواهد بود.

طریقی دیگر تهیه آب عبارت است از استفاده از آب شور اقیانوسها پس از تصفیه میباشد. هم اکنون میتوان آبهای شور را چنان تصفیه کرد که برای شرب گوارا و خوش طعم باشند. ما میتوانیم پیشگوئی کنیم مناطقی که اکنون بایر است و لم یزرع و میلیون ها کیلومتر مربع اراضی که امروز غیر قابل کشت است و غیر مسکون، ظرف 50 سال آینده آباد و مسکون خواهد شد؛ کشتزارها و شهرهائی در آنها بوجود خواهد آمد، و جمعیت کثیری در آنها مقیم خواهد گردید.

ساکنین شهر های بزرگ، و یا مسافرینی که به تماشای این شهرها میروند بخوبی میبینند که چه ازدحام و جنجالی در خیابانها و پیاده روها وجود دارد. در ساعات کار، اتومبیل ها به دنبال هم صف کشیده و تمام عرض خیابانها را اشغال کرده اند؛ و همچون لاک پشت به تأنی حرکت می کنند. پیاده ها معمولاً تندتر راه میروند ولی غالباً در چهارراه ها و تقاطع خیابانها، بعلت کثرت وسائط نقلیه و یا ازدحام جمعیت که از این گوشه تا آن گوشه را فرا گرفته است، چندین دقیقه معطل میشوند تا مسیر خود را بپیمایند. بیائید دورنمای روزی را در نظر مجسم کنیم که در سراسر شهر یا خیابانهای زیرزمینی، نظیر راه هائی که هم اکنون در شیکاگو، نیویورک، و سایر شهرهای بزرگ برای ترن های برقی زیرزمینی احداث شده، ساخته شود. در سراسر این خیابانهای زیرزمینی نوارهای تحرک یا پیاده روهای متحرکی، کار ترنهای برقی را در حمل و نقل مسافرین تکمیل خواهند کرد؛ و ما میتوانیم در اطاقک یا سایبانی نشسته، برق آسا از یک ناحیه به ناحیه ی دیگر با زحمت کمتر و سرعت زیادتری برویم. پیاده روهای متحرک مستقیم کاملا نظیر پلکان متحرک برقی است که اکنون در ساختمان های عمومی و تجارتخانه ها دیده میشود.

در اواخر قرن حاضر ممکن است دیگر پارچه ی لباس شما از ابریشم، پنبه، پشم، و حتی نایلون نباشد. این ماده ی صنعتی تازه تری درست شود. در آن موقع تار و پود های پارچه ها از شیشه درست میشود؛ و چون در اعماق زمین منابع عظیم کوارتز یا در کوهی وجود دارد، لذا تهیه آن با اشکالی مواجه نخواهد گردید.

در آن عصر دانشمندان دستگاه های الکتریکی دقیقی تعبیه خواهند کرد که به کمک آن بتوان زمینی را تا عمق متجاوز از 30 کیلومتر حفر کرد. ممکن است در چنان اعماقی بشر انواع و اقسام سنگ های تازه، که امروز بر ما مجهولند، بدست آورد و از آنها مواد صنعتی جدیدی بسازد، بعلاوه کلیه البسه و لوازم منزل مصون از حریق خواهند بود و خطر آتش سوزی از میان خواهد رفت.

اجازه دهید پیشگوئی کنیم که در آینده سقف منازل با توفال های مس و آهن ساخته خواهد شد. این توفال ها از پایین به محل سردی در زمین متصل میگردند، با کنترل رعایت شرایط خاصی میتوان از حرارتی که از اشعه خورشید بر سقف منزل میتابد، نیروی برقی بدست آورد؛ و بعداً این نیرو را در مخزنی در زیر شیروانی ذخیره کرد؛ و با آن دستگاه تولید حرارت، ماشینهای ظرفشوئی، جاروبرقی، تلفن های تلویزیونی، فرهای آشپزخانه و غیره را بکار انداخت.

ممکن است بپرسید در زمستان یا در روزهائی که اشعه خورشید نمیتابد تکلیف چیست؟ اندیشمندان این نکته را هم در نظر گرفته اند. هنگامیکه روح کنجکاوی آنان را بر انگیخته شود، طریقه ای برای ذخیره کردن انرژی الکتریسته پیدا خواهند کرد؛ چنانچه هم اکنون حرارت خورشید را در مخازن زیر شیروانی در تابستان جمع میکنند تا در فصل زمستان برای گرم کردن منازل از آن استفاده برند.”

چند نکته پس از خواندن وجود دارد. نکاتی مانند اینکه اصلاً اشاره ای به پدیده ای مشابه با اینترنت در این پیش بینی نشده بود. بعضی از پیش بینی ها درست بوده مانند ماهواره و موشک، بعضی اشتباه مانند کنار گذاشته شدن جت های مسافربری و بعضی هنوز تحقق پیدا نکرده مانند استفاده از کشاورزی هیدروپونیک جایگزین کشاورزی بر روی زمین های کشاورزی یا مسافرت با موشک که شرکت اسپیس ایکس و بلو اورجین قصد انجام چنین کاری را دارند.

قصد دارم هر چند وقت یکبار آینده پژوهی های گذشته را در وبلاگ قرار بدم و با این کار یک مقایسه با آنچیزی که در حال حاضر اتفاق افتاده است داشته باشم و با اینکار درک های متفاوتی نسبت به آینده پژوهی پیدا میکنم.